‘Dit is meer dan een tijdelijke verstoring’

Corona was misschien nog iets van tijdelijke aard. Prof. Jan Fransoo ziet nu – gezien de geopolitieke onstabiliteit – verstoringen in de supply chains ontstaan, die een veel grotere impact kunnen hebben. In de Ad van Goor lezing dit jaar roept hij bedrijven op te werken aan alternatieve scenario’s. “Zorg ervoor dat je als keten en als bedrijf een alternatief voorhanden hebt om de afhankelijkheid – zeker ook van China – te verminderen.”

Fransoo is net terug uit de USA, waar hij een award in ontvangst mocht nemen, de Salzberg Medallion voor supply chain management. Bijzonder, niet alleen omdat het een fors formaat medaille betreft, maar vooral omdat Fransoo de eerste Europeaan is die de erkenning krijgt, bestemd voor toponderzoekers op het gebied van transport- en supply chain management. Verbinding tussen wetenschappelijk onderzoek en de toepassing, dat is waar de award voor staat. Op dat punt heeft Fransoo zijn sporen verdiend.

Dat gold zeker voor zijn bijdrage aan het vinden voor oplossingen tijdens de corona pandemie, waar politiek en gezondheidszorg over elkaar heen rolden om de vaccinatiecampagne op orde te krijgen. Hij kijkt terug op een interessante periode als rijksadviseur. “Ook bij het RIVM is nu het besef doorgedrongen, dat je logistieke expertise op een strategisch niveau nodig hebt.” Het effect van de pandemie op supply chain werd opeens ongelofelijk zichtbaar, niet alleen voor de vaccins of persoonlijke beschermingsmiddelen. Heel veel supply chains kwamen onder groter druk te staan.

Heeft de pandemie tot grondige aanpassingen geleid?

“Dat moet blijken als zich weer zo’n situatie voordoet. Maar eigenlijk weten we al veel langer, dat door onverwachte gebeurtenissen enorme effecten op supply chains kunnen optreden. Dat was twintig jaar geleden al het geval met 9/11. Ook toen wisten we dat ketens robuuster gemaakt zouden moeten worden. Hier en daar heeft dat ook wel marginaal tot verbeteringen geleid, maar niet fundamenteel. Ketens zijn nog altijd ingericht op het principe: waar maken ze de beste producten tegen de laagst mogelijk kosten. Een prima model, totdat wereldleiders menen dat ze wereld in stukken moeten knippen. Dan gaat er echt iets veranderen. Dat zien we nu met Rusland, zoals dat land in een paar maanden tijd werd afgesloten van de wereldeconomie. Maar het effect zal nog veel groter zijn als dat met China gebeurt.”

Heeft de oorlog in Oekraïne meer effect dan corona?

“Ja, dat denk ik wel. Tot begin dit jaar zijn veel bedrijven wel bezig geweest met te onderzoeken of ze een beetje productie zouden moeten verhuizen vanuit China naar bijvoorbeeld Vietnam of zelfs naar Europa. Maar de afhankelijkheid van China is nog altijd gigantisch. Dat is onveranderd. Het is niet onrealistisch om te denken dat compleet afsluiten ook met China zou kunnen gebeuren. Alleen zijn de gevolgen van mogelijke sancties vele malen groter. Mijn oproep is dus – ook tijdens de Ad van Goor lezing – zorg ervoor dat je als keten en als bedrijf een alternatief voorhanden hebt om de afhankelijkheid te verminderen.”

Dat brengt wel enorme consequenties met zich mee…

“Zeker, de eerste vraag die je moet stellen is, kan het technologisch gezien eigenlijk wel? Voor nogal wat productieprocessen geldt dat buiten China nog nauwelijks kennis beschikbaar is. Als dat wel kan, blijkt vaak dat productie significant duurder zal worden. Milieudoelstellingen spelen ook mee, al valt dat minder goed te overzien. Inmiddels hoor je vaak de term ‘friendshoring’ vallen, naast nearshoring en reshoring, dus productie verplaatsen naar landen waar we politiek gezien vrienden mee zijn. Dat is dus naast Europa en Amerika ook sommige landen in Zuid-Oost Azië. Massaal terughalen naar Europa zie ik niet snel gebeuren, behalve voor producten die strategisch van groot belang zijn. Productie van halfgeleiders verplaatsen doe je bijvoorbeeld niet zomaar even binnen een paar jaar. Pijnlijke keuzes zullen echt gemaakt moeten worden, ook voor wat betreft delfstoffenwinning. Niets is gratis. Dat geldt ook voor de discussie over verdozing. Als we minder grote dc’s willen hebben, dan gaan die vierkante meters ergens anders naar toe en moeten we meer transportkilometers maken. Meer voorraad betekent minder transport en andersom. Deels zijn dat toch communicerende vaten. Dat besef mis ik wel eens in de discussies over supply chain strategie.”

Kijk je met een sombere blik naar de toekomst?

“Nee, ik ben altijd optimistisch gestemd en ik heb groot vertrouwen in de technologische ontwikkeling. Die heeft ons welvaart bezorgd en zal dat ook in de toekomst doen. Maar we moeten wel rekening houden met een grotere mate van verstoring in supply chains. De onzekerheid neemt toe ten aanzien van bepaalde supply chain bronnen, dus moet je zorgen voor een alternatief. Dat is vrijwel altijd duurder. Corona was best wel een wake-up call door de onzekerheid en onrust. Iedereen zei toen dit signaal moeten we ter harte nemen. Na drie maanden was echter het ergste alweer voorbij voor de meeste sectoren. Maar als je landen, waar we van afhankelijk zijn, langjarig volledig gaat afsluiten, dan is dat toch anders.”

Is het niet zo, dat het meestal vanzelf weer goed komt?

“Dat zou je kunnen denken, misschien blijkt dat over een paar jaar wel het geval te zijn. Nu denk ik dat er echt meer aan de hand is dan vertraagde levertijden en hier en daar een verstoring. Als je echt over een hele langer periode niet meer kunt importeren vanuit bepaalde landen, dan bestaat het risico dat er permanent iets verandert. Daar zijn bedrijven in mijn ogen nog niet op voorbereid.”